هر مربی ،معلم،استاد و…روش های مختلفی را به عنوان روش آموزش در ورزش استفاده میکند که یک فرآیند آموزشی سیستماتیک که هدف آن بهبود سطح فنی و یا افزایش یادگیری افراد می باشد.تمرینات ورزشی یک فرآیند ویژه برای آماده سازی ورزشکاران است پس می بایست این روند به صورت کامل و دقیق آموزش داده شود.
در صورتی که به صورت دقیق آموزش داده نشود احتمال آسیب و یا عدم پیشرفت فرد ورزشکار منجر شود ویا در دراز مدت موجب ایجاد آسیب های غیر قابل جبرانی گردد.
1-هدف ازیادگیری روش صحیح آموزش
1- هدایت ویژه استعدادهای ورزشی فرد یا افراد به یک رشته خاص
2- موفقیت در مسابقات خاص ورزشی
3- کسب مهارت برای گذراندن صحیح اوقات فراغت
2-راه های افزایش سطح آموزش
2-الف)آماده کردن شاگردان و محیط :
گروه بندی شاگردان وسپس معرفی کوتاه و مختصر یک مهارت با مقدمه مناسب توجه داشته باشید که نباید بیش از 5-10 دقیقه از زمان کلاس را به خود اختصاص دهد چون تمامی ورزشکاران پس از طولانی شدن صحبت های شما کم کم بدنشان سرد شده و یا دیگر حوصله ایی برای گوش دادن به ادامه ی آموزش ندارند.
2-ب)نمایش مهارت
1- شکل صحیح مهارت توسط مربی یا شاگرد ماهر چندین بار نمایش داده شود
2- مهارت با سرعت طبیعی و آرام نمایش داده شود
3- فراگیران نیز چندین بار مهارت رانمایش دهند و اجرا کنند
4- اجزای مهارت از زوایای مختلف نمایش داده شود
5- فراگیران هر جزء را اجرا کنند
6- مهارت با هر دو طرف بدن اجرا شود
2-ج)توضیح مهارت
توضیح کوتاه کل مهارت یا اجزای آن پس از چند اجرا توسط شاگردان ، ضروری است و هدف آن شکل دهی مهارت و ارائه بازخوردها بسیار مهم است توجه داشته باشید که یک روزنه کوچک یک کشتی را میتواند غرق کند.
2-ج)تمرین مهارت
تمرین کلید اصلی پیشرفت در مهارتهای ورزشی مختلفی است که انجام میدهیم .از آنجایی که افراد کم سن وسال ورزش را به عنوان یک نوع بازی میشمارند تمرین مهارت را می توان به شکل بازی اجرا کرد و می توان تمرینات را بصورت چند نفره برگزار کرد.
یکی از راه های توسعه مهارت در فراگیران ،استفاده از بازخوردهای مناسب دیداری و کلامی در حین وپس از اجرای مهارت یا بازی و تمرین است.
3-آموزش آمادگی جسمانی
برای رسیدن به آمادگی جسمانی مطلوب شاگردان باید در هر روز حداقل بیست فعالیت بدنی داشته وترکیبی از حرکات ورزشی نیز استفاده نمایند. .مفاهیم وموضوعات نظری مربوط به امادگی جسمانی مانند کنترل وزن ، تغذیه و روشهای تمرین باید به فراگیر اموخته شود تا در خارج از باشگاه نیز به تمرین بپردازد،خود را به سمت اجراء و ادامه روند تمرینی با علاقه سوق دهند .
** تمرینات آمادگی جسمانی بر خلاف ورزش های تخصصی میتوان گفت سخت تر است واحتمال کاهش روحیه در سنین مختلف وجود دارد از این رو لازم است با لذت وشادی همراه باشد مثلا: استفاده از موسیقی ،صحبت کردن با ورزشکار حین تمرین،…
هدف اصلی ورزش در مرحله اول سلامتی ، تندرستی و در مرحله دوم حفظ آمادگی جسمانیو…است ، رقابت شدید بین شاگردان از لذت تمرینات می کاهد و بهتر است که فعالیتها وتمرینات آمادگی جسمانی را بصورت گروهی اجرا کرد .
هرکس در این فعالیتها به اندازه توانایی خود تمرین میکند، نمی توان تکرار مشخص یا بطور کلی سطح یکسانی را برای همه در نظر گرفت.
سازماندهی کلاس و محیط آموزشی
مدیریت کلاس و محیط یادگیری محیط کلاس تربیت بدنی و ورزش: در کلاس تربیت بدنی معلم با شاگردانی روبه‌روست که از نیمکت جدا شده‌اند و خود را در یک فضای بسته محبوس نمی‌بینند و دوست دارند انرژی خود را خالی کنند. در چنین شرایطی نمی‌توان از روشهای متداول کلاسداری و تدریس در سایر دروس استفاده کرد. بخشی از مدیریت کلاس به مدیریت محیط بازی و تدارک لوازم ورزشی مربوط می شود.
دو عامل اساسی برای مدیریت چنین محیطی عبارت است از:
1 ـ سازماندهی دقیق برنامه با توجه به نوع فعالیت حرکتی و ویژگی‌های دانش‌آموزان.
2ـ حفظ کیفیت برنامه از طریق انتخاب مدل آموزشی مناسب با توجه به شرایط اداره و سازماندهی مناسب مستلزم شناخت محیط است و بدین منظور معلم باید اطلاعاتی را از محیط آموزی کسب کند.
حقوق و مسئولیت معلم و شاگرد
حقوق دانش‌آموز: حق یادگیری و آموزش، حق پذیرش و احترام به عنوان یک انسان، حق تربیت عادلانه و یکسان در کلاس، حق شرکت در فعالیتها و لذت بردن، حق برخورداری از تربیت عادلانه و یکسان، حق شرکت در فعالیتها و لذت بردن، حق برخورداری از معلمی آگاه و متخصص، حق کسب آمادگی و سلامتی و…
حقوق معلم: توجه به آموزش معلم، پیروی از قوانین و مقررات، احترام به حقوق شاگردان و معلم، پرهیز از رفتارهای غلط و مخل آموزشی
سازماندهی کلاس تربیت بدنی
معلم تربیت بدنی از یک تا دو جلسه‌ی اول هر کلاس برای سازماندهی فعالیتهای آموزشی خود استفاده میکند. گروهبندی با وضع قوانین و مقررات، نحوه‌ی توزیع و جمع‌آوری وسایل، تعیین سرگروه، اداره‌ی کلاس، نحوه‌ی ارتباط معلم و شاگرد و… باید در شروع فعالیتهای آموزشی تعیین گردد.
1) قوانین و مقررات: تدوین مقررات کلاس برای سازماندهی فعالیتهای آموزشی از ابزارهای مهم برای حفظ نظم و کنترل است قوانینی مانند تعداد گروه‌ها، زمان فعالیت، استراحت، جریمه، زمان گرم کردن، داوری و… . اعتبار هر قانون کلاسی بستگی به امکان رعایت آن در کلاس و به ویژه امکان مجازات سریع رفتاری دارد که موجب میشود کنترل کلاس از دست معلم خارج شود.
2) نظم و انضباط: اولین نکته کلیدی در برقراری نظم و انضباط داشتن طرح و برنامه‌ی درسی است. هرچه قدر برنامه شاگردان بیشتری را فعال سازد موجب نظم بیشتر میشود. تداوم فعالیت بهترین وسیله برای نظم و انضباط در کلاس است.
3) زمانبندی: محدودیت زمان در آموزش و فعالیتهای ورزشی مدارس زمانبندی برای حفظ کیفیت و نظم برنامه را ضروری می‌سازد. معلم باید بکوشید از اتلاف وقت به ویژه در ابتدا و انتهای کلاس جلوگیری کند. به طور کلی زمان زیادی برای موضوع و محتوای اصلی درس و زمان کمی برای شروع و پایان کلاس مورد نیاز است.
4) نظارت و سرپرستی: مشاهده‌ی مستمر شاگردان به دلیل احتمال بروز آسیب یا حفظ ایمنی کلاس مسئولیتی خطیر است و عدم نظارت نه فقط احتمال آسیب را افزای میدهد بلکه امکان لذت و شادی را از کودکان سلب میکند.
روشهای اداره‌ی کلاس تربیت بدنی
1) معلم محور (آمرانه): در این روش معلم هیچ مشارکتی را از دانش‌آموزان نمی‌پذیرد و با توجه به توانایی و امکانات موجود درباره‌ی عوامل مختلف برنامه و فعالیت تصمیم‌گیری میکند، مقررات و قوانین کلاس را تدوین می‌نماید و گروهبندی را انجام میدهد و شاگرد را موظف میکند از تصمیمات معلم پیروی کند. این روش در صورتی که با موقعیت سازگاری داشته باشد میتواند مخیر واقع شود. مثلاً در موقعیت‌های بحرانی، بروز رفتارهای غلط و سوءآموزشی در مسابقات ورزشی، معلمین کم توان برای پوشاندن ناتوانی ورزشی خود از این روش استفاده می‌کنند.
2) شاگرد محور: در این روش همه‌ی تصمیم‌گیری‌های آموزشی برعهده‌ی شاگرد بوده و آموزش سازمانداری وجود ندارد و اهداف خاصی در کلاس دنبال نمیشود. گروهبندی شاگردان بی‌ثبات و متغیر است و استفاده از این روش به امکانات زیادی نیاز دارد.
3) بینابینی: این روش مشتمل بر همکاری و مشارکت در اداره‌ی کلاس است. معلم در این روش نه فقط از شاگردان بلکه از مدیریت آموزشگاه و سایر معلمین نیز برای اداره‌ی مفید کلاس بهره میگیرد. انگیزه، لذت، نشاط و شادابی شاگردان بیشتر از روش آمرانه و شاگرد محور است.
گروهبندی
اهداف جزئی هر درس را بویژه در حیطه شناختی و روانی-حرکتی میتوان به صورت متوالی موازی و ترکیبی تنظیم کرد در تنظیم متوالی اهداف، هر هدف جزئی پیش نیاز یا مقدمه هدف جزئی بعدی است.
در تنظیم موازی هر یک از اهداف جزئی پیش نیاز و مقدمه هدف جزئی دیگر نیست. بلکه به طور مستقل و موازی پیش نیاز هدف کلی درس است و میتوان آن را بدون رعایت اولویت و در جلسات جداگانه ای آموزش داد.
از روش ترکیبی نیز برای تنظیم اهداف جزئی درس میتوان استفاده کرد. در این روش ممکن است یک یا چند هدف به صورت متوالی و سایر اهداف جزئی به صورت موازی تنظیم و تدریس شوند.
روشهای تدریس
روشهای تدریس در نمودار زیر برای مدلهای آموزش مهارت ،بازی ،آمادگی جسمانی و ورزش کاربرد دارد.
روش تدریس به عوامل زیادی مانند نگرش و شخصیت معلم، امکانات و تسهیلات مدرسه، تعداد شاگردان و غیره بستگی دارد.
آموزش بسیاری از مفاهیم دانشی یا شناختی مربوط به برنامه های تربیت بدنی و ورزش از طریق روش سخنرانی پرسش و پاسخ پروژه کلاسی و روش دیداری-شنیداری امکان پذیر است. اما در مورد اهداف عاطفی – اجتماعی توجه به فرایندهای اجتماعی و انسانی ضروری است.
روشهای مذکور در نمودار:
1- روش دستوری:
– شیوه معلم محور و کمتر به عنوان یک روش تدریس مطرح است.
– معلمین متخصص و بسیار ماهر تمایل به استفاده از این روش دارند.
– برای نیل به اهداف در زمان کوتاه مفید است.
– انتظارات و اهداف برای شاگردان روشن است
– کاربر خوب در کلاسهای بزرگ
– تفاوتهای فردی در نظر گرفته نمیشود
– پاسخ نهایی فقط مهارت مورد نظر معلم است
– حرکات خلاق و ابتکاری تحریک نمی شود
– این روش برای معلم آسان است و وقت کمتری میگیرد
2- روش تکلیفی:
– شیوه معلم محور
– معلم ابتدا یک سری از تکالیف یا تمرینات را برای هر جلسه مشخص می کند تا به هدف جزئی یا رفتاری درس نزدیک سود، سپس آنها را به دانش آموزان ارائه می دهد.
– نقش معلم در این مرحله تنها کمک به شاگرد است
– پس از این مرحله شاگرد باید بتوتند به طور مستقل و بدون کمک به فعالیت بپردازد
3- روش راهنمایی و هدایت گام به گام(روش اکتشافی هدایت شده)
– یک روش بینابینی است که در وسط پیوستار(نمودار) قرار دارد
– معلم فعالیت را از ساده به پیچیده طراحی میکند
– سپس مراحلی را بصورت گام به گام برای هدایت یادگیرنده تا رسیدن به پاسخ نهایی در نظر می گیرد
– در هر گام ، یادگیرنده تصمیم میگیرد که چگونه حرکت کند و چه فعالیتها و تمریناتی را انجام دهد تا به پاسخ درست برسد
– یادگیرنده با آزادی و با آزمایش و خطا به تمرین و تکرار می پردازد
– ماهیت فعالیتهای تربیت بدنی و ورزش از این روش سوم در بسیاری از برنامه های تربیت بدنی و ورزش مدارس و خارج از مدارس استفاده میشود.
4- روش حل مسئله:
– روشی شاگرد محور و غیر مستقیم است
– در این روش یک چالش یا مسئله حرکتی به راه حلهای مختلفی نیاز دارد
– معلم در این روش یادگیرنده را در موفعیت ابهام و چالش فرار میدهد
– به فضا ، زمان و وسایل کافی نیازدارد
– روش خوبی برای تثبیت یادگیری و اجرای پاسخ های متنوع در بازی ، تمرین یا مسابقه است.
5- روش اکتشافی:
– شاگرد محورتر از روش قبلی است
– این روش در دوره پیش دبستانی و تعلیم و تربیت حرکتی بسیار مفید است
– به ابزار و امکانات زیادی نیاز ندارد
– حفظ ایمنی شاگرد از نکات اساسی در استفاده از این روش است
– بازی آزاد شیوه مناسبی در این روش است و یادگیرنده در حین بازی ،آزاد است که با استفاده از خلاقیت ، ابتکار و توانایی بدنی روشهای منحصر به فردی را به کار بندد
-برای آموزش حرکات موزون ،شیرینکاری و بازیهای پرورشی مناسب است.
انتخاب یک روش تدریس مناسب
انتخاب یک روش تدریس مناسب به شرایط آموزشی مدرسه ، نگرش معلم و اولویت بندی اهداف در هر برنامه بستگی دارد.
به طور کلی روشهای آموزش و تدریس در یک تربیت بدنی و ورزش به سمت روشهای شاگرد محور مانند حل مساله و روش اکتشافی متمایل شده است.
استفاده از روشهای ترکیبی برای توسعه مهارتهای حرکتی و ورزشی مناسب است.
در صورتی که برای شاگردان بی نظم نظم ناپذیر مبتدی و کم مهارت میتوان از روشهای مستقیم استفاده کرد . در استفاده از روشهای غیرمستقیم شرایط آموزشی مدرسه باید به گونه ای باشد که بتوان امکان تجارب متنوع حرکتی و فعالیتهای ویژه و اختصاصی را فراهم کرد.
مراحل تدریس:
مراحل مختلف تدریس و کلاسداری را میتوان در چهارمرحله اساسی طبقه بندی کرد.
1. فعالیتهای مقدماتی: کلاس تربیت بدنی مانند هر کلاس دیگری باید شروع خوبی داشته باشد . فعالیتهای مقدماتی یا آماده سازی در شروع کلاس شامل تعیین محل استقرار شاگردان و گرم کردن است.
2. موضوع و متن اصلی درس: فعالیتهای اصلی کلاس به برنامه و طرح درس معلم بستگی دارد.
3. مدیریت کلاس: فعالیتهای مربوط به مدیریت کلاس باید از همان مرحله اول یا حتی قبل از آن شروع شود.
4. پایان کلاس: پایان برنامه و فعالیتهای کلاسی نباید با پایان زمان کلاس تربیت بدنی همزمان باشد. بلکه معلم باید طی 5-7 دقیقه فعالیتهای کلاس را به پایان برساند . در پایان کلاس جمع آوری ابزارهای ورزشی نتیجه گیری یا جمع بندی فعالیت کلاسی استماع گزارش سرگروههای آموزشی بحث و تبادل نظر رسیدگی به بهداشت فردی و آمادگی برای کلاس بعدی ضروری است.
استراتژیهای تعامل با دانش آموزان
1. تعامل کلامی: صحبت و برقراری ارتباط در زمان شروع کلاس پایان کلاس یا در حین بازی و فعالیت موجب تسهیل در یادگیری می شود.
2. شکل دهی رفتار: علاوه بر پیامهای روشن و صحیح الگوی رفتار نیز یک منبع قوی و اثر گذار برای تعامل در برنامه است. بر این اساس معلم باید خود الگوی کاملی باشد و چنانچه میخواهد شاگردان خود کنترلی را یاد بگیرند باید در تعامل با شاگردان برخود کنترل داشته باشد.
3. تقویت: معلم خوب دانش آموز را به اجرای درست حرکات و مهارتها هدایت و اجرای خوب را تحسین می کند. تقویت حتی در صورت شکست و عدم دستیابی به نتیجه مورد نظر ضروری است. وقتی که یک کلمه یا عبارت کوتاه ایجاد انگیزه می کند از جملات نباید استفاده کرد.
4. بازتاب اندیشه : دانش آموزان باید درباره نگرشها و رفتارهای خود بازاندیشی کنند و معلم تربیت بدنی باید با توجه به اهداف دانش و حرفه خود رفتارهای دانش آموزان را از قبیل عدم مشارکت در کلاس عدم همکاری و مسئولیت پذیری را مورد سوال قرار دهد و از آنان بخواهد درباره این موضوعات فکر کنند.
5. تبادل نظر : تبادل نظر بین دانش آموزان درباره جنبه های مختلف برنامه کلاس و تمرین موجب بروز احساس تعلق به کلاس می شود.به طور کلی این نوع تعامل در شروع و پایان کلاس بسیار مهم است در صورتی که شکل دهی رفتار و بویژه تقویت در هنگام فعالیت و تمرین کاربرد زیادی دارد.
خود کنترلی:
خود کنترلی توانایی و تمایل شاگرد به کنترل اعمال و رفتار خود است به گونه ای که حقوق دیگران حفظ و رعایت شود.
چند نوع رفتاردر کلاس تربیت بدنی وجود دارد که دانش آموز باید بر آن خود کنترلی داشته باشد:
1- بد دهنی دست انداختن مسخره کردن و هر نوع ارتباط کلامی نادرست .
2- هل دادن تنه زدن لگد زدن کشیدن و هر نوع برخورد بدنی ناشایست .
3- فریب دادن جر زدن پرت کردن حواس معلم یا شاگرد در هنگام اجرای تکالیف و وظایف اصلی ایجاد ترس و رعب بین شاگردان و ایجاد مانع برای حرکت و بازی دیگران یا گرفتن فضا یا ابزار ورزشی از دیگران .
